Το ρεμπελιό των ποπολάρων του Διονυσίου Ρώμα

Όλοι οι άνθρωποι μέσα μας έχουμε βαθιά την επίγνωση της καταγωγής μας, ασχέτως ποιους δρόμους θα πάρουμε και θα διανύσουμε και ανεξάρτητα με το πού θα σταδιοδρομήσουμε, η καταγωγή και οι ρίζες μας υπάρχουν πάντα μέσα μας. Έτσι και εγώ, έχω μέσα μου τα πατρογονικά εδάφη: την Ζάκυνθο και την Κόρινθο. Έχω μέσα μου έναν πόλο νησιώτικο και έναν στεριανό, παραθαλάσσιο μεν, στεριανό δε. Ευτυχώς για μένα, τις περισσότερες φορές, μου μιλάει και με κατευθύνει ο νησιώτικος εαυτός μου. Σε μια τέτοια στιγμή θυμήθηκα τον συμπατριώτη μου, τον Διονύσιο Ρώμα και το υπέροχο έργο που άφησε πίσω του, το «Ρεμπελιό των ποπολάρων».

Το «Ρεμπελιό των ποπολάρων» καταπιάνεται με μια ίσως όχι τόσο γνωστή πτυχή της ελληνικής ιστορίας. Εμείς οι Έλληνες θυμόμαστε και ερευνούμε την Τουρκοκρατία και πολύ καλά κάνουμε, ξεχνάμε όμως ότι εκτός από τους Τούρκους, είχαμε και άλλους κατακτητές: πιο «πολιτισμένους» και όχι τόσο αιμοσταγείς φαινομενικά. Το 1204 είχαμε την πρώτη άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους, τους δυτικούς Χριστιανούς που ξεκίνησαν να πατάξουν τους Ισλαμιστές και τελικά πάταξαν …τους Χριστιανούς. Έκτοτε, μέρη της ελληνικής επικράτειας υποδουλώθηκαν στους Φράγκους και στους Ενετούς. Η δυναστεία των Παλαιολόγων  προσπάθησε να επανακτήσει τα χαμένα εδάφη και τα κατάφερε για κάποια χρόνια με νύχια και με δόντια. Προσωπικά για εμένα, ασχέτως των λαθών της, αυτή υπήρξε η πιο ηρωϊκή δυναστεία του Βυζαντίου. Παρ’ όλα αυτά οι εχθροί επέστρεψαν και τα Επτάνησα ναι μεν δεν βίωσαν τους Τούρκους, γνώρισαν όμως την βία της Βενετίας.

Συγκεκριμένα η Ζάκυνθος γνώρισε την Ενετοκρατία από το 1484 έως το 1797. Η μητέρα μου, η οποία μεγάλωσε στο νησί, πήγαινε σε σχολή Καθολικών καλογραιών και ήξερε ιταλικά (αυτά όλα γίνονταν πριν πενήντα χρόνια!). Ακόμα και σήμερα η ντοπιολαλιά έχει σημαντικά χαρακτηριστικά της λατινικής γλώσσας. Αυτά όλα τα λέω για να δείξω πόσο μεγάλη ήταν η επιρροή της ξένης κυριαρχίας (όσο μεγάλη είναι ακόμα και σήμερα η επιρροή της Τουρκοκρατίας στην στεραιά και σε άλλα μέρη της Ελλάδας). 

Στην Ζάκυνθο εκείνης της εποχής υπήρχε ταξικό σύστημα και  οι άνθρωποι χωρίζονταν σε τρεις κατηγορίες: στους ευγενείς, στους αστούς και στους λαϊκούς, το λεγόμενο λατινικά πόπολο. Οι ευγενείς είχαν όλα τα πατρογονικά δικαιώματα λόγω της καταγωγής τους, εγγράφονταν στο λεγόμενο Libro d’ Oro, στην Χρυσή Βίβλο των ευγενών, διατηρούσαν τίτλους, δεν εργάζονταν γιατί ήταν ανήκουστο για έναν εγευνή να εργάζεται.  Οι αστοί ήταν μεγαλο- έμποροι, χρυσοχόοι, μορφωμένοι και επιτυχημένοι άνθρωποι οικονομικά και κοινωνικά που δεν είχαν όμως τίτλο ευγενείας και η σκούφια τους δεν κράταγε από σόι. Λόγω της οικονομικής τους ευμάρειας και γενικά της προσφοράς τους στα κοινά δεν μπορούσαν να αγνοηθούν και ο διακαής πόθος των περισσοτέρων εξ αυτών ήταν η εγγραφή τους στο ξακουστό Libro d’ Oro. Τέλος υπήρχαν και οι λαϊκοί: εργάτες, ψαράδες, κτηνοτρόφοι, χειρωνάκτες. Αυτοί οι τελευταίοι ήταν το λεγόμενο Πόπολο, ο λαουτζίκος όπως θα λέγαμε εμείς στις ημέρες μας. Το πόπολο, ο λαουτζίκος δηλαδή, δεν είχε δικαιώματα, δεν είχε δικαίωμα ψήφου, είχε όμως υποχρεώσεις: στρατολογούνταν αμέσως κάθε φορά που υπήρχε ο παραμικρός κίνδυνος.

Το 1646 υπήρξε φημολογία ότι Σαρακηνοί πειρατές θα επιτίθεντο στο νησί. Οι Ενετοί προέβησαν σε απογραφή πληθυσμού για να αξιολογήσουν τις δυνάμεις τους. Οι ποπολάροι όμως θεώρησαν ότι η νέα αυτή απογραφή στόχευε σε επιβολή νέων, δυσβάχτατων φόρων. Ακολούθησαν ταραχές και διαδηλώσεις των ποπολάρων, οι οποίες φυσικά πνίγηκαν στο αίμα: εκατό αγρότες και εκατό ψαράδες δεν είχαν την δύναμη να τα βάλουν με την Βενετία, αλλά ούτε και με τις πατροπαράδοτες συνήθειες των ευγενών. Αυτή ήταν η πρώτη αστική επανάσταση στην νεότερη Ελλάδα. Δεν είχε να κάνει με έναν εξωτερικό εχθρό, με έναν αλλόπιστο, με έναν εξωτερικό κίνδυνο. Ήταν η πρώτη φορά στη σύγχρονη ιστορία της πατρίδας μας που ο πόλεμος ήταν ταξικός. Όλα αυτά περιγράφει ο Διονύσιος  Ρώμας με γλαφυρό και μυθιστορηματικό τρόπο στο βιβλίο του.

Εκατό χρόνια περίπου αργότερα, θα καιγόταν για πάντα το Libro d’ Οro. Η γαλλική επανάσταση θα επηρέαζε όλη την Ευρώπη, και την μικρή νήσο της Ζακύνθου.  Η δημοκρατία ανέπνευσε ξανά: δεν υπήρχαν πλέον ευγενείς και ποπολάροι, απλά άνθρωποι που συμβίωναν σε ένα μέρος.

Εύη Ρούτουλα